نقش ها و مسئولیت ها در اسکرام چیست؟

متدولوژی اسکرام، یکی از محبوب‌ترین و موثرترین روش‌های پیاده‌سازی چارچوب چابک (Agile) در مدیریت پروژه در سازمان‌ها به‌شمار می‌رود. ساختار تیمی اسکرام با تمرکز بر شفافیت، تکیه بر تجربه و خودسازماندهی، نقش حیاتی در موفقیت پروژه‌ها ایفا می‌کند. همچنین درک صریح نقش ها و مسئولیت ها در اسکرام برای هر تیمی که قصد تحویل خروجی موثر دارد، ضروری به‌نظر می‌رسد.

در روش اسکرام سه جایگاه مالک محصول، اسکرام مستر و تیم توسعه تعریف می‌شوند که هرکدام نقش مشخصی در جهت تحقق اهداف اسپرینت ایفا می‌کنند. در این مطلب به صورت جامع و کاملا تخصصی نقش ها و مسئولیت ها در اسکرام را بررسی می‌کنیم.

اهمیت تفکیک نقش‌های اسکرام از عناوین شغلی موجود

یکی از اولین ابهاماتی که تیم‌ها هنگام تمرکز بر قوانین اسکرام با آن مواجه می‌شوند، تفاوت میان نقش‌های اسکرام و عناوین شغلی مرسوم در سازمان است. این نقش‌ها در واقع عناوین شغلی جدیدی نیستند که نیاز به تغییر ساختار سنتی داشته باشند، بلکه توصیف‌کننده‌ی مسئولیت‌ها و حوزه‌ی پاسخگویی کلیدی اعضای تیم به‌حساب می‌آیند. با پذیرش این نقش‌ها، چارچوب حداقلی از مسئولیت‌ها تعیین می‌شود که به تیم این توانایی را می‌دهد تا بر اساس اصول تجربه‌گرایی و خودسازماندهی، کارآمدترین روش تحویل ارزش را پیدا کند.

بررسی نقش ها و مسئولیت ها در ساختار تیم اسکرام

چارچوب اسکرام یک ساختار سبک اما موثر را برای تیم‌هایی فراهم می‌کند که قصد دارند فرآیندهای کاری خود را بر اساس تکرار و تجربه بسازند. این چارچوب ساختار پایه برای جلسات و تقسیم وظایف را تعریف می‌کند؛ با‌این‌حال مدل واحدی برای تمامی تیم‌ها نخواهد بود. به عبارت دیگر، ترکیب تخصص‌ها و مهارت‌های مورد نیاز تیم بر اساس نوع محصول و پیچیدگی مسئله‌ای که در تلاش برای حل آن هستند، کاملا متغیر ظاهر می‌شود. در این بخش به بررسی ساختار پایه و اساسی نقش‌های تیم اسکرام می‌پردازیم.

تیم توسعه؛ بازتعریف مفهوم «توسعه‌دهنده» در اسکرام

تیم توسعه هسته‌ی عملیاتی تیم اسکرام را تشکیل می‌دهد و شامل افرادی است که به‌صورت روزانه مشغول ایجاد محصول و انجام کار فنی هستند. این واژه صرفا محدود به مهندسان نرم‌افزار نیست، بلکه هر فردی که مهارت‌های لازم برای انجام کار را دارد، از جمله طراحان، نویسندگان فنی و برنامه‌نویسان را در بر می‌گیرد. تیم توسعه در اسکرام موظف است که به‌طور مستقل و خودسازمانده تصمیم بگیرد که چگونه کار را به بهترین نحو انجام دهد و در طول هر اسپرینت، خروجی قابل تحویل (Increment) تولید کند.

وظایف و مسئولیت‌های کلیدی اعضای تیم توسعه به شرح زیر هستند:

• تحویل افزونه‌ای از ارزش در طول اسپرینت: مسئولیت اصلی این تیم، تولید خروجی قابل استفاده و مطابق با «تعریف انجام‌شده» (به‌انگلیسی: Definition of Done) در پایان هر چرخه کاری است
• حفظ شفافیت در طول اسپرینت با جلسه روزانه: تیم توسعه مسئولیت برگزاری و مدیریت جلسه روزانه (Daily Scrum) یا استندآپ را بر عهده دارد که فرصتی برای بازبینی وضعیت کار، درخواست کمک و تطبیق مداوم برنامه کاری برای تحقق هدف اسپرینت است
• برنامه‌ریزی و اجرای کارها: اعضای تیم با همکاری یکدیگر آیتم‌های بک‌لاگ محصول را به وظایف کوچک‌تر تقسیم و برنامه عملیاتی اسپرینت (Sprint Backlog) را تدوین می‌کنند تا کارها طبق اولویت‌های تعیین‌شده انجام شوند
• تعهد به کیفیت و اصول میان‌وظیفه‌ای: تیم توسعه تضمین می‌کند که کارها با بالاترین کیفیت ممکن انجام شوند و اعضا در مواقع لزوم برای تکمیل تعهد تیم، خارج از حوزه تخصصی خود نیز همکاری می‌کنند تا هیچ وابستگی خارجی یا مانعی برای تحویل به موقع ایجاد نشود

مالک محصول؛ جهت‌دهی به ارزش و نیازهای مشتری

نقش مالک محصول در اسکرام بر اطمینان از تحویل بیشترین ارزش ممکن به مشتری و کسب‌وکار متمرکز می‌شود. این فرد نماینده کسب‌وکار در تیم اسکرام به‌حساب می‌آید و باید چشم‌انداز روشنی از محصول و ارزش مشتری داشته باشد. برای موفقیت تیم، ایجاد اعتماد میان مالک محصول و تیم توسعه بسیار حیاتی است، چرا که مالک محصول وظیفه‌ی تعیین جهت حرکت را به‌عهده دارد و تیم توسعه، مسیر فنی رسیدن به آن را مشخص می‌کند.
 
وظایف و مسئولیت‌های کلیدی مالک محصول به شرح زیر هستند:

• مدیریت بک‌لاگ محصول: مالک محصول مسئول نهایی محتویات، ترتیب و شفافیت بک‌لاگ محصول است. او تضمین می‌کند که آیتم‌ها به درستی تعریف و به وضوح بیان شده‌اند و به شکلی در اولویت‌بندی قرار گرفته‌اند که بیشترین ارزش را به مشتری ارائه دهند
• مدیریت ذی‌نفعان و ارتباطات: این نقش به برقراری ارتباط موثر با طیف گسترده‌ای از ذی‌نفعان، از کاربران و مشتریان گرفته تا مدیران و نهادهای حاکمیتی نیاز دارد تا از درستی مسیر تیم برای تحویل ارزش اطمینان پیدا کند و نیازهای تمامی بخش‌های سازمان را متعادل کند
• مدیریت انتشار (Release Management): مالک محصول تصمیم می‌گیرد که چه زمانی و چگونه محصول یا به‌روزرسانی‌ها به دست مشتری برسد. این نقش فراتر از چرخه‌ی برنامه‌ریزی اسپرینت است و با در نظر گرفتن داده‌های واقعی و بازخورد مشتریان، بهترین زمان تحویل را تعیین می‌کند

اسکرام مستر؛ رهبر و تسهیل‌گر بهبود مستمر

اسکرام مستر نقش منحصربه‌فردی در تیم اسکرام دارد. او را رهبر خدمتگزار (Servant Leader) نیز می‌نامند و وظیفه دارد اطمینان حاصل کند که چارچوب اسکرام به درستی در تیم و سازمان اجرا می‌شود. این نقش یک پل ارتباطی است که به مالک محصول این امکان را می‌دهد تا ارزش را تعریف کند، به تیم توسعه کمک می‌کند تا آن ارزش را تحویل دهد و در آخر به کل تیم اسکرام در مدیریت پروژه در جهت بهبود مستمر یاری می‌رساند.

مسئولیت‌های کلیدی اسکرام مستر حول محورهای زیر تعریف می‌شود:

• خدمت به مالک محصول: کمک به تعریف ارزش، مدیریت موثر بک‌لاگ محصول و برنامه‌ریزی اسپرینت برای اطمینان از شفافیت و وضوح جهت‌گیری‌ها
• خدمت به تیم توسعه: مربیگری تیم در زمینه خودسازماندهی، تمرکز بر نتایج و رفع موانعی که بر سر راه دستیابی تیم به خروجی قرار دارند
• خدمت به کل سازمان: آموزش درباره اسکرام، کمک به ذی‌نفعان برای درک همکاری با تیم اسکرام و ایجاد محیطی حمایتی که از چارچوب چابک پشتیبانی می‌کند

اصول محوری در عملکرد تیم اسکرام

عملکرد موفقیت‌آمیز تیم اسکرام بر پایه‌ی مجموعه‌ای از اصول و ارزش‌ها استوار است که اسکرام مستر مسئولیت تقویت آن‌ها در تیم و سازمان را بر عهده دارد. این اصول تضمین می‌کنند که تیم در یک محیط ایمن از نظر روانی و با شفافیت کامل به عملکرد خود ادامه می‌دهند.
این اصول محوری عبارتند از:

• تجربه‌گرایی (Empiricism): این اصل بنیادی اسکرام بیان می‌کند که بهترین روش برای پیشبرد کار، انجام، یادگیری از خروجی و تطبیق مستمر است. اسکرام مستر تیم را در تعریف نتایج شفاف و ارزیابی خروجی‌ها آموزش می‌دهد تا تصمیمات بر اساس داده‌های واقعی گرفته شوند
• شفافیت (Transparency): برای بازرسی و انطباق موثر، باید دید روشنی از فعالیت‌ها، پیشرفت کار و مشکلات وجود داشته باشد. اسکرام مستر تضمین می‌کند که فرآیندهای تیمی برای همه قابل مشاهده و درک باشند
• خودسازماندهی (Self-Organization): تیم اسکرام اختیار و استقلال لازم برای مدیریت کار خود را دارد. اسکرام مستر اعضا را تشویق می‌کند تا از محدوده‌ی راحتی خود خارج شوند، مسئولیت‌های جدید بپذیرند و بهترین روش برای تکمیل کار را خودشان کشف کنند
• ارزش‌های اسکرام (Scrum Values): شجاعت، تمرکز، تعهد، احترام و شفافیت، پنج ارزش اصلی اسکرام هستند که پایه ایجاد اعتماد، امنیت روانی و همکاری موثر در تیم را تشکیل می‌دهند. اسکرام مستر به‌طور فعال این ارزش‌ها را یادآوری و تقویت می‌کند

بررسی ابعاد تیم اسکرام؛ ملاحظات حیاتی در ساختار و اندازه تیم

تیم‌های چابک با عملکرد بالا به‌صورت هدفمند طراحی می‌شوند تا موفقیت آن‌ها تضمین شود. ساختار تیم اسکرام نقشی حیاتی در موفقیت پروژه‌های چابک ایفا می‌کند و مجموعه‌ای از ویژگی‌های کلیدی باید در طراحی آن لحاظ شوند. درک صحیح این ویژگی‌ها برای طراحی تیمی کارآمد که قادر به تحویل کامل کار از ابتدا تا انتها باشد، ضرورت بالایی دارد.

لیست ویژگی‌های مهم در ملاحضات ساختار و اندازه تیم اسکرام شامل موارد زیر است:

• میان‌وظیفه‌ای بودن (Cross-Functional): تیم‌های اسکرام به مهارت‌هایی متکی هستند که مجموعا قادر به انجام تمام کار لازم برای تولید یک افزونه قابل استفاده باشند. این بدان معنا نیست که همه باید همه کارها را انجام دهند، بلکه اعضا برای تحقق تعهد تیم تشویق می‌شوند تا در صورت نیاز به یکدیگر کمک کنند و مهارت‌های خود را گسترش دهند؛ بنابراین می‌توان تیم اسکرام را تیم Cross-functional نامید.
• تمرکز اعضا بر یک تیم: در حالت ایده‌آل، اعضای تیم باید تمام وقت خود را به یک تیم اسکرام اختصاص دهند تا چندوظیفه‌ای بودن یا همان Multitasking کاهش پیدا کند و همکاری موثرتر تقویت شود
• پایداری و تداوم تیم‌ها: یادگیری نحوه همکاری موثر زمان‌بر است. بهترین تیم‌های چابک تیم‌هایی هستند که در طول زمان با ثبات باقی می‌مانند. پایداری تیم‌ها هزینه یادگیری را جبران و انسجام تیم را افزایش می‌دهد
• تمرکز بر تحویل End-to-End: تیم‌های اسکرام باید به گونه‌ای سازمان‌دهی شوند که قادر به تحویل کامل یک ویژگی از ابتدا تا انتها باشند و وابستگی‌های خارجی به تیم‌های دیگر را به حداقل برسانند

همکاری و مقیاس‌بندی تیم‌های اسکرام

همکاری در قلب تیم‌های اسکرام قرار دارد؛ اعضا به‌صورت خودسازمانده نحوه انجام کارها را مشخص می‌کنند و با یکدیگر در جلسات منظم همکاری دارند تا پیشرفت را بررسی کنند و مسیر را تطبیق دهند. این همکاری شامل تقسیم آیتم‌های بک‌لاگ به وظایف کوچک‌تر در برنامه‌ریزی اسپرینت و بررسی مداوم پیشرفت در جلسه روزانه می‌شود. تیم‌ها همچنین متعهد به حفظ ریتم کاری پایدار (Sustainable Pace) هستند. در ادامه، اهمیت مقیاس‌بندی تیم‌ها برای پروژه‌های بزرگ را بررسی کرده‌ایم.

مقیاس‌بندی برای پروژه‌های بزرگ

در پروژه‌های بزرگ به‌جای افزایش اندازه‌ی تیم، اسکرام از طریق ایجاد «تیم‌هایی از تیم‌ها» (Teams of Teams) مقیاس‌بندی می‌شوند. این رویکرد به تیم‌ها اجازه می‌دهد تا کوچک و چابک باقی بمانند در حالی که چندین تیم به‌طور هماهنگ روی یک محصول کار می‌کنند. یکی از روش‌های مقیاس‌بندی شناخته‌شده، نشست Scrum of Scrums است که در آن، نماینده‌ای از هر تیم اسکرام در این جلسه شرکت می‌کند تا هماهنگی‌های لازم در سطح بالا انجام شود و وابستگی‌ها و موانع بین تیمی شناسایی و رفع شوند.

این نشست‌ها که معمولا دو بار در هفته برگزار می‌شوند، عملکردی مشابه جلسات روزانه دارند، با این تفاوت که بر هماهنگی چند تیم متمرکز هستند تا تضمین شود که تمامی بخش‌های پروژه با یکدیگر در یک مسیر همسو کار می‌کنند. این استراتژی اجازه می‌دهد تا نقش ها و مسئولیت ها در اسکرام حتی در مقیاس‌های بسیار بزرگ، به وضوح حفظ و اجرا شوند.

نقش پلتفرم میزیتو در تفکیک نقش ها و مسئولیت ها در اسکرام

پلتفرم میزیتو به‌عنوان بهترین نرم افزار مدیریت پروژه با فراهم‌سازی یک بستر تحت وب جامع برای مدیریت پروژه، وظایف و ارتباطات تیمی، به تیم‌های اسکرام کمک می‌کند تا نقش‌ها و مسئولیت‌های خود را به شکلی شفاف و ساختاریافته به مرحله اجرا برسانند و تیم‌های Cross-functional خود را در یک پلتفرم هدایت کنند.

اگر سازمان شما به دنبال پیاده‌سازی موثر و شفاف‌سازی نقش ها و مسئولیت ها در اسکرام است، میزیتو به‌عنوان بهترین نرم افزار مدیریت پروژه، ابزاری قدرتمند و یکپارچه است که با استفاده از قابلیت‌های پیشرفته مدیریت وظایف، پروژه‌ها، گانت چارت و مانیتورینگ تیمی را ارائه می‌دهد.

سوالات متداول

نقش‌های اسکرام چه تفاوتی با عناوین شغلی مرسوم در سازمان دارند؟

نقش‌ها و مسئولیت‌ها در اسکرام (مالک محصول، اسکرام مستر و تیم توسعه) توصیف‌کننده حوزه‌های پاسخگویی هستند، نه عناوین شغلی که نیاز به تغییر ساختار سازمانی داشته باشند.

وظیفه اصلی اسکرام مستر چیست؟

اسکرام مستر به عنوان رهبر خدمتگزار، اجرای صحیح چارچوب و اصول را تضمین می‌کند و به تیم‌ها این امکان را می‌دهد تا نقش‌ها و مسئولیت‌ها در اسکرام را به‌طور موثر و خودسازمانده به‌کارگیری کنند.

چگونه میزیتو به شفاف‌سازی نقش ها و مسئولیت ها در اسکرام کمک می‌کند؟

میزیتو با فراهم کردن ابزارهای مدیریت پروژه، وظایف و مانیتورینگ، به مالک محصول در اولویت‌بندی و به تیم توسعه در پایش پیشرفت نقش‌ها و مسئولیت‌ها در اسکرام یاری می‌رساند.