مدیریت Waterfall (آبشاری) چیست؟ از مراحل اجرا تا مزایا و معایب

مدیریت Waterfall برای پروژه شما بهتر است یا روش چابک انتخاب مناسب‌تری برای پروژه‌ی شما به‌شمار می‌آید؟ این سؤال یکی از دغدغه‌های اصلی مدیران قبل از برنامه‌ریزی و شروع پروژه محسوب می‌شود. در حقیقت تا قبل از انتخاب رویکرد مدیریت پروژه، فرایندهای پیاده‌سازی تا اجرا مانند فضای تاریک و مبهمی هستند که روش پروژه چراغ آن‌ها را روشن می‌کند.

مدیریت Waterfall یک روش مدیریت قدیمی است که از دهه ۱۹۷۰ میلادی (۱۳۵۰ خ.) به‌خصوص توسط توسعه‌دهندگان در مدیریت پروژه نرم افزار استفاده می‌شود. مدیریت Waterfall ساختاری خطی و قانونمند دارد که در آن هر مرحله‌ی پروژه باید تا قبل از شروع مرحله‌ی بعدی تکمیل شود. بنابراین، در رویکرد آبشاری نیازها و اهداف پروژه باید دقیق مشخص شوند. زیرا، اگر قبل از شروع پروژه هدف‌ها و نیازها را برای اعضای تیم تعریف نشود احتمال شکست پروژه به‌شدت بالا می‌رود.

رویکرد آبشاری (Waterfall) چیست؟

مدیریت waterfall امروزه سازوکاری سنتی در مدیریت پروژه شناخته می‌شود و اغلب در پروژه‌های قابل پیش‌بینی مانند مدیریت پروژه ساخت و ساز پیاده‌سازی می‌شود. در مدل مدیریت آبشاری هر پنج مرحله‌ی پروژه (برآورد نیازمندی‌ها، طراحی، پیاده‌سازی، تأیید و نگهداری) به‌صورت متوالی مانند یک آبشار از بالابه‌پایین سرازیر می‌شود. بنابراین، بی‌جهت نیست که  مدل آبشاری در پروژه های ساخت ساختمان بیشترین کاربرد را دارد.

روش آبشاری برخلاف رویکرد اجایل انعطاف‌پذیری کمتری را برای حل چالش‌های فنی در اختیار اعضای تیم و سازمان قرار می‌دهد. در واقع اعضای تیم باید قبل از شروع مرحله‌ی جدید، مشکلات مرحله‌ی قبلی را کاملاً برطرف کنند. شرکت‌های بزرگی مثل مایکروسافت‌ و آی‌بی‌ام نیز نمونه هایی از پروژه های آبشاری یا Waterfall Project Management Approach را برای مدیریت خود استفاده کرده‌اند.

مراحل رایج مدیریت پروژه‌ی آبشاری

مراحل رایج مدیریت پروژه آبشاری همان‌طور که گفته شد در پنج مرحله‌ی متوالی انجام می‌شود. فرایند متوالی رویکرد آبشاری به مدیران پروژه نشان می‌دهد که هر مرحله نیازمند برنامه‌ریزی و مستندسازی دقیق است.

۱. نیازمندی‌ها (Requirements)

اولین مرحله برای اجرای رویکرد آبشاری تعین اهداف پروژه است. بنابراین، در مرحله‌ی اول از نیازهای خریداران تا تعهدات تجاری را مشخص کنید. شناخت نیازمندی‌های پروژه تصویری کلی آن را به شما نشان می‌دهد تا بدانید در هر مرحله چه اقداماتی را باید انجام دهید. برای مشخص‌کردن نیازمندی‌های پروژه به سوالات زیر پاسخ دهید:

• چه منابعی برای پروژه نیاز است؟
• هر یک از اعضای تیم در کدام مرحله از پروژه فعالیت می‌کند؟
• هر مرحله از پروژه در چه بازه‌ی زمانی تکمیل می‌شود؟

۲. طراحی (Design)

در مرحله‌ی دوم پس از مشخص‌کردن نیازمندی‌ها، تیم شما باید محصول فیزیکی یا نرم‌افزار را ارائه دهد. در مثال پروژه‌ی ساختمان، محصول فیزیکی شامل انتخاب زمین و طراحی نقشه‌ی ساختمان می‌شود. در واقع در مرحله‌ی طراحی باید سازوکارهای مهم برای اجرا را انتخاب کنید تا در مرحله بعدی با چالش مواجه نشوید. برای اجرای مرحله‌ی طراحی به سوالات زیر پاسخ دهید:

• برنامه و نقاط عطف پروژه چیست؟
• چه طرح‌ها و برنامه‌هایی باید تحویل داده شوند؟

۳. پیاده‌سازی (Implementation)

در مرحله‌ی پیاده‌سازی پس از تایید طرح‌های اولیه باید وارد فاز اجرایی شوید. در مثال پروژه ساختمانی، این فرایند با استخدام نیرو برای بخش‌های مختلف آغاز می‌شود. علاوه‌براین، برای پیشبرد پروژه با مدیران اصلی جلسه‌های دوره‌ای برای بررسی روند پیشرفت پروژه برگزار کنید. در مرحله‌ی پیاده‌سازی پروژه به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:

• چه داده‌هایی برای پیاده‌سازی پروژه مورد نیاز است؟
• منابع را باید به چه صورت بین اعضای تیم تقسیم کرد؟

۴. تایید (Verification)

در مرحله‌ی چهارم پس از پیاده‌سازی پروژه باید با شاخص‌های کیفی و کمی آن را ارزیابی کنید. این مرحله به کسب‌وکار شما کمک می‌کند که قبل از عرضه‌ی محصول یا خدمات به مشتری عیوب کار را بشناسید. در مثال پروژه‌ی ساخت باید در مرحله تایید عملکرد واقعی هر بخش را تجزیه‌وتحلیل کنید. برای اجرای مرحله تأیید به سوالات زیر پاسخ دهید.

• چه اشکالات و خطاهایی باید برطرف شوند؟
• کدام معیارهای تضمین کیفیت باید پیگیری شوند؟

۵. نگهداری (Maintenance)

در آخرین مرحله از مدیریت Waterfall ممکن است که مشتریان مشکلی را مطرح کنند و باید محصول را متناسب با درخواست آن‌ها تغییر دهید. در مثال پروژه‌ی ساخت و ساز، پشتیبانی فنی اهمیت بالایی دارد. اگر خریداران گزارش خرابی آسانسور یا لامپ‌های راهروی ساختمان را بدهند باید مشکل را برطرف کنید. 

همان‌طور که پنج مرحله‌ی رویکرد آبشاری را بررسی کردیم، هر مرحله به‌مرحله‌ی قبلی خود وابسته است. درصورتی‌که بخواهید نیازمندی را در مرحله‌ی تأیید اضافه کنید، باید کل پروژه را مجدد راه‌اندازی کنید که به معنای ازدست‌دادن منابع مالی و انسانی خواهد بود. 

مزایا و معایب مدیریت پروژه آبشاری

مزایا و معایب مدیریت پروژه آبشاری مانند هر روش مدیریت پروژه‌ی دیگری متعدد است. نقاط قوت مدیریت waterfall، آن را به روشی معتبر برای پروژه‌ها با نتیجه‌ی ثابت تبدیل می‌کند. گزارشی در سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که ۵۶ درصد از مدیران پروژه استفاده از روش آبشاری را ترجیح داده‌اند. این آمار به‌خوبی نشان می‌دهد که مدیریت پروژه‌ی آبشاری برای پروژه‌ها با ریسک پایین‌تر مانند پروژه‌ی ساختمانی انتخابی ایده‌آل به‌حساب می‌آید. ازسویی دیگر اما، رویکرد آبشاری انتخاب مناسبی برای توسعه‌دهندگان نرم‌افزارهای جدید نیست و روش اجایل انعطاف‌پذیری بیشتری را ارائه می‌دهد.

مقایسه‌ی مدیریت پروژه آبشاری یا Waterfall با روش چابک

هدف نهایی مدیریت پروژه‌ی چابک و رویکرد آبشاری اجرای شفاف پروژه است. درحالی‌که در مدیریت پروژه‌ی آبشاری وظایف تیم‌های مختلف را به پنج مرحله تقسیم می‌کند؛ روش چابک برای مثال روش اسکرام، امکان اجرای پروژه در چندین مرحله را برای کسب‌وکارها فراهم می‌کند. در حقیقت به‌جای ساختار سخت، تیم‌ها در چرخه‌ای از برنامه‌ریزی، اجرا و ارزیابی اهداف پروژه را پیگیری می‌کنند. مهم‌ترین تفاوت روش آبشاری با چابک عبارت‌اند از: ‌

• تعامل و ارتباط بیش‌تر در فرایند کاری
• همکاری مشتری در مراحل مختلف پروژه
• پاسخ مثبت به تغییر به‌جای پیگیری برنامه‌ی مشخص

در مقاله‌ی دیگری به مقایسه کانبان و اسکرام پرداخته‌ایم که پیشنهاد می‌کنیم حتما مطالعه کنید. اگر به دنبال ابزار مدیریت پروژه هستید که از رویکرد اجایل پشتیبانی کند، میزیتو نیازهای شما را پاسخ خواهد داد. نرم افزار مدیریت پروژه فارسی میزیتو، با فرهنگ کاری بومی و دورکاری سازگاری بالایی دارد. در نرم‌افزار در فضایی یکپارچه اعضای‌تیم را فراتر از مرزهای جغرافیایی مدیریت کنید و در هر مرحله از کار نقشه راه پروژه را ترسیم کنید و تاریخ سررسید برای وظایف تعریف کنید.

چه زمانی از متدولوژی آبشاری مدیریت پروژه استفاده کنیم؟

همانطور که در مقاله‌ی اهمیت مدیریت پروژه در کسب‌وکارهای کوچک گفتیم؛ مدیریت پروژه یکی از عوامل اصلی موفقیت سازمان شناخته می‌شود که نیازمند انتخاب مناسب‌ترین رویکرد با فرهنگ سازمانی است. اگر مدیر سازمانی هستید که پروژه نیازمندی‌های پیچیده‌ای ندارد یا نتایج پروژه شفاف و قابل پیش‌بینی هستند از متدولوژی آبشاری برای پیشرفت پروژه استفاده کنید. 

سوالات متداول 

۱. رویکرد آبشاری برای چه پروژه‌های مناسب است؟

مدیریت پروژه آبشاری برای پروژه‌ها با نتایج ثابت و قابل پیش‌بینی توصیه می‌شود.

۲.روش آبشاری یا چابک برای اجرای پروژه‌ها مناسب‌تر است؟

در مقایسه‌ی مدیریت پروژه آبشاری یا waterfall با روش چابک، اجایل با انعطاف‌پذیری بیشتر انتخاب مناسب‌تری به شمار می‌رود.